Φραγκόσυκο



Ένα φυτό που φύεται στη χερσόνησο της Μάνης και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η φραγκοσυκιά. Ο «επιθετικός» στην όψη κορμός του χρησιμοποιείται κατά κόρον για τον ορισμό συνόρων περιουσιών – καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Όμως αυτός ο αποτελεσματικός φράχτης τους καλοκαιρινούς μήνες παράγει μοναδικούς στη γεύση καρπούς, τα φραγκόσυκα.

Οι μανιάτες είχαν εφεύρει ειδικά εργαλεία με τη βοήθεια των οποίων συνέλεγαν και καθάριζαν τους αγκαθωτούς αλλά πλούσιους σε θρεπτικά στοιχεία καρπούς.

Το φραγκόσυκο είναι ευρέως διαδεδομένο τόσο στους ντόπιους όσο και στους επισκέπτες της περιοχής. Για τους παλιούς Μανιάτες το φύλλο της φραγκοσυκιάς, όσο ήταν τρυφερό και πριν βγάλει αγκάθια, ήταν ένα εξαιρετικό έδεσμα. Το άνοιγαν στη μέση, το έψηναν και το έτρωγαν σαν γλυκό πιτάκι.

Πρόσθετα το χρησιμοποιούσαν για τον καθαρισμό των πριονιών για να απομακρύνουν τα υπολείμματα του ξύλου από τη λάμα. Επιπλέον, σύμφωνα με μαρτυρίες, το φύλλο της φραγκοσυκιάς το χρησιμοποιούσαν και ως κατάπλασμα σε πληγές γιατί έχει επουλωτική δράση.

Γνωρίζετε ότι…

• Ο τρόπος συλλογής και το καθάρισμα του φραγκόσυκου απαιτεί μεγάλη προσοχή. Καλό θα είναι να ρωτήσετε για τον τρόπο που πρέπει να τα καθαρίσετε.
• Είναι ένα φρούτο πολύ πλούσιο σε κάλιο, βιταμίνη Β6, και βιταμίνη Κ και φυτικές ίνες.
• Μπορεί να γίνει γλυκό του κουταλιού, μαρμελάδα και λικέρ…

Το φραγκόσυκο απαιτεί μεγάλη προσοχή για τον καθαρισμό του. Επιτυγχάνεται με τρεις τομές επί του καρπού. Οι δύο στα άκρα και είναι βαθιές και η τρίτη ενώνει τις δύο προηγούμενες και είναι ρηχή, όσο το πάχος του φλοιού. Με τις τρεις αυτές μαχαιριές γίνεται εφικτό το εξής:

Το φραγκόσυκο έχει σχήμα ωοηδές. Με τις τομές Α” και Β” επιτυγχάνουμε να μετατρέψουμε το ωοειδές σχήμα σε κυλινδρικό. Η τομή Γ” τέμνει καθέτως τον φλοιό, ο οποίος με απλό τράβηγμα, αποχωρίζεται του καρπού.

Σχηματική παράσταση χρήσης πιρουνιού και μαχαιριού. Οι αριθμοί υποδηλώνουν την σειρά των τομών. Μετά τις τρεις τομές, απομακρύνουμε πλευρικώς το φλοιό και αποκαλύπτεται ο καρπός ο οποίος αφαιρείται με το χέρι (ή το πιρούνι).
 

Σύκο

Η συκιά ευδοκιμεί στην Μάνη. Η περίοδος συγκομιδής των σύκων καθώς η περίοδος που ωριμάζουν είναι από τα τέλη Ιουλίου έως και το Σεπτέμβριο. Τα φρούτα της συκιάς, οι Μανιάτες τα μάζευαν συστηματικά και τα αποξήραναν, προκειμένου να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες σε ετήσια βάση. Λόγω του φτωχού διαιτολογίου τους συνήθιζαν να τρώνε ξερά σύκα μαζί με ρίγανη και καρύδια. Πρόκειται για έναν συνδυασμό τροφών με υψηλή διατροφική αξία. Τη ρίγανη την χρησιμοποιούσαν ως φυσικό συντηρητικό κατά τη διαδικασία αποξήρανσής τους.

Από το 1930 – 1935 έχουμε τα χρόνια της ακμής της καλλιέργειας της συκιάς στο νομό Λακωνίας. Η εξαγωγή των αποξηραμένων σύκων στις χώρες της Ευρώπης, στις ΗΠΑ και Ανατολής είναι συστηματική. Στο αρχείο της εφημερίδας «Λακωνία», υπάρχουν ενδιαφέροντα δημοσιεύματα που αναφέρουν τις ποσότητες και τα είδη των εμπορευμάτων που διακινούνταν από το λιμάνι με τα ατμόπλοια της εποχής. Στα χρόνια που ακολουθούν, η καλλιέργεια της συκιάς σιγά – σιγά αντικαθίσταται από αυτή της ελιάς. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, η παραγωγή σύκου σε Μεσσηνία και Λακωνία το έτος 1960 έφτανε τους 30.000 τόνους.

Γνωρίζετε ότι…

• Οι μορφές που μπορούμε να συναντήσουμε και να το γευτούμε είναι πολλοί, αποξηραμένα, λιαστά, ξερά και χλωρά. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να παρασκευάσουμε συκόμελο, μαρμέλαδα (τσαπέλες), τσίπουρο, ακόμα και οινόπνευμα.
• Είναι φρούτο πολύ πλούσιο σε φυτικές ίνες και γι’ αυτό και συνιστάται σε άτομα με κακή λειτουργία εντέρου και σε όσους έχουν πρόβλημα δυσκοιλιότητας.
• Λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας των ξηρών σύκων σε ασβέστιο μπορούν να καλύψουν το 17% της ημερήσιας συνιστώμενης ποσότητας για τον οργανισμό μας.
• Τα σύκα είναι γνωστά από την αρχαιότητα και φαίνεται ότι πρωτο- καλλιεργήθηκαν στην Αίγυπτο από όπου μεταφέρθηκαν στην Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα, γύρω στο 1500 π.Χ.
• Το σύκο εκτός από θρεπτικό αποτελούσε και συμβολικό φρούτο αφού συμβόλιζε την ευημερία , τη γονιμότητα, τη γνώση και την ενότητα.

Στην Αρχαία Αθήνα, τα σύκα ήταν πρώτα στις προτιμήσεις και φυσικά στην καλλιέργεια. Απαγορευόταν αυστηρά η εξαγωγή τους και υπήρχε τιμωρία σε όποιον εξήγαγε παράνομα. Αυτός ο οποίος κατήγγειλε ένα τέτοιο παραβάτη έπαιρνε αμοιβή και ονομαζόταν συκοφάντης. Αργότερα όμως το επίθετο έλαβε την αρνητική έννοια του διαβολέα.

Σταφίδες

Η σταφίδα εξαγόταν από το λιμάνι του Γυθείου μαζί με τα άλλα τοπικά προϊόντα τόσο της Μάνης όσο και της ευρύτερης περιοχής. Στο αρχείο της εφημερίδας «Λακωνία», υπάρχουν ενδιαφέροντα δημοσιεύματα που αναφέρουν τις ποσότητες και τα είδη των εμπορευμάτων που διακινούνταν από το λιμάνι με τα ατμόπλοια της εποχής.

Η μεγάλη σημασία της σταφίδας στο διεθνές εμπόριο αρχίζει τον 16ο αιώνα με την κυριαρχία των Ενετών στα Ιόνια Νησιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στα Ιόνια Νησιά να γίνεται συστηματική καλλιέργεια σταφίδας εις βάρος των σιτηρών κάτι που ανησύχησε τους Ενετούς, οι οποίοι επέβαλλαν φόρους στην εξαγωγή της. Κατόπιν τούτου η καλλιέργεια μεταφέρθηκε στην Πελοπόννησο από όπου αρχικά είχε ξεκινήσει. Αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους και από τότε μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, η σταφίδα ήταν το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους.

Γνωρίζετε ότι…

• Ο πρώτος Νόμος για την παραγωγή σταφίδας ήταν το 1836. Με το άρθρο 69 καθορίζεται με αστυνομική διάταξη, ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής (βροχές κλπ.), η ημερομηνία έναρξης της συγκομιδής της, γεγονός που εξασφάλιζε την ποιότητά της. Η ελληνική κυβέρνηση για να διασώσει την παραγωγή σταφίδας , καθιέρωσε την υποχρεωτική παρακράτηση μιας ποσότητας για την παραγωγή οινοπνεύματος.
• Υπάρχουν δύο είδη σταφίδας, η ξανθή και η μαύρη. Η διαφορά μεταξύ τους είναι τόσο χρωματική όσο και γευστική. Η μεν μαύρη σταφίδα είναι μικρού μεγέθους και καλλιεργείται στην Πελοπόννησο και τα Ιόνια νησιά, η δε ξανθή η οποία ονομάζεται και «σουλτανίνα» είναι μεγαλύτερου μεγέθους και καλλιεργείται στο νομό Ηρακλείου και Κορίνθου. Η ποικιλία σουλτανίνα, πήρε το όνομά της από την περιοχή προέλευσής της, δηλαδή το «Σουλτανιέ» του Ιράν, η οποία εισήχθη στην Ελλάδα από τους Μικρασιάτιες.
• Η σταφίδα αποτελεί ασπίδα προστασίας του οργανισμού , έχοντας πολλές ευεργετικές ιδιότητες . Χρησιμοποιείται από την εποχή των προγόνων μας έως και σήμερα σε ευρεία μορφή , κυρίως σε επιδόρπια και στα πρωινά γεύματα.

Κυδώνια

Τα κυδώνια φύονται στη Μάνη σε διάφορες περιοχές. Οι Μανιάτισσες αξιοποιούσαν ό,τι τους προσέφερε η φύση. Η κύρια χρήση του κυδωνιού αφορούσε την παρασκευή γλυκού του κουταλιού. Η καταγωγή του φυτού είναι από την περιοχή του Καυκάσου, η κυδωνιά, όμως, αυτοφύεται στις μεσογειακές χώρες μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα. Η κυδωνιά είναι συγγενική με την αχλαδιά και τη μηλιά. Η θρεπτική αξία του φρούτου έγκειται κυρίως στη βιταμίνη C που περιέχει. Το φρούτο περιέχει επίσης πολλή τανίνη.Η κύρια χρήση των κυδωνιών είναι στη ζαχαροπλαστική και πιο συγκεκριμένα, από το φρούτο φτιάχνονται γλυκά κουταλιού, πελτές, κυδωνόπαστα και μαρμελάδες και λικέρ.

Οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν συνδέσει με τη γονιμότητα και είχε, μάλιστα, εξέχουσα θέση στους γάμους, όπου προσφερόταν ως δώρο, ενώ το χρησιμοποιούσε και η νύφη για να φρεσκάρει την αναπνοή της πριν το μυστήριο. Στους Βίους Παραλλήλους του Πλούταρχου, ο Σόλων λέγεται ότι θέσπισε διάταγμα με βάση το οποίο «η νύφη και ο γαμπρός θα έπρεπε να κλείνονταν σε ένα δωμάτιο και να φάνε ένα κυδώνι μαζί».
Αναφέρεται επίσης ότι, ο Πάρης προσέφερε στη θεά Αφροδίτη ένα κυδώνι και ίσως γι” αυτό η θεά του Έρωτα απεικονίζεται να κρατά ένα κυδώνι στο χέρι, που συμβολίζει την αφοσίωση και την ερωτική πίστη..

Γνωρίζετε ότι…

• Ο όρος «μαρμελάδα» σήμαινε αρχικά μαρμελάδα από κυδώνια και προήλθε από την πορτογαλική λέξη marmelo, που σημαίνει «κυδώνι».

Αίνιγμα για το κυδώνι

Είμαι κίτρινο, χνουδάτο και στυφό , μα μυρωδάτο.
Γίνομαι και πιο καλό, αν με κάνουνε γλυκό.
Τι είναι; Το κυδώνι.

Παροιμίες και φράσεις

«Το μυριστικό κυδώνι από” κείνο που” χει δώνει», παροιμία από την Κύθνο.
«Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κυδώνια!», παροιμία από την Κρήτη»
«Η γιαγιά τρώει κυδώνι και μουδιάζει το εγγόνι.», Μικρασιάτικη παροιμία από τη Βιθυνία που εννοεί ότι τα σφάλματα των προγόνων τα πληρώνουν οι απόγονοι.